De eerste aflevering van het derde seizoen van Fargo (Netflix) begint in Oost-Berlijn met een bange man die wordt ondervraagd door een politieman (‘Herr Oberst’). Het is 1988, kort voor de val van de Berlijnse Muur.
HO: Herein! Setzen. Sie sind Yuri Gurka.
M: Nee. Mijn naam is godzijdank Jacob Ungerleider.
HO: U woont aan de Hufelandstrasse 349.
M: Ja, Herr Oberst.
HO: Yuri Gurka staat geregistreerd als de huurder van Hufelandstrasse 349. Dus als dat uw adres is, dan bent u Yuri Gurka. U bent een 20-jarige immigrant uit Oekraïne.
M: Nee. Ik ben een inwoner van de Duitse Democratische Republiek. Zoals u wel zult kunnen toegeven is het lang geleden dat ik 20 jaar was. En als ik iets mag opmerken: deze woning is mij pas zes maanden geleden toegewezen. Misschien was deze Yuri de vorige…
HO: Dit is een probleem. Laten we elkaar heel goed begrijpen. U wilt daarmee zeggen dat de autoriteiten een fout hebben gemaakt en dat de Staat verkeerde informatie heeft. Is dat wat u wil suggereren?
M: Nein, Herr Oberst.
HO: Goed! Goed! Dan geeft u dus toe dat u Yuri Gurka bent en dat uw vriendin Helga Albracht heet.
M: Nee, nee nee nee, dat heb ik niet gezegd, mijn vrouw heet inderdaad Helga, ja…
HO: Uitstekend.
M: Maar niet: Albracht.
HO: Zo, nu komen we wat dichter bij de zaak. Was het vanochtend of gisteravond dat u haar heeft gewurgd?
M: Wat?!
HO: Uw vriendin, Helga Albracht. Heeft u haar vanmorgen of gisteravond omgebracht?
M: Nee, ik heb helemaal niet, ik bedoel. Herr Oberst, alstublieft, dit moet.. Zoals ik zojuist al heb gezegd, ik heb geen vriendin maar een echtgenote en ja, toevallig heet zij Helga, ja, maar Helga Ungerleider en ik kan u verzkeeren dat ze springlevend is. Toen uw mannen me kwamen ophalen, een uur geleden, was ze thuis en heeft ze uw mannen zelfs thee aangeboden.
(De politieman laat een foto van een jonge vrouw zien). En toch heb ik hier een lijk dat vanmorgen is gevonden. Helga Albracht. Met de handen gewurgd en achtergelaten op de oever van de Spree. Meneer Gurka, maak het toch niet zo moeilijk. Ik heb u een lijk laten zien. Koud, het gezicht blauw aangelopen. Ik heb dit lijk met mijn eigen ogen gezien. Haar dood is een feit. Wat u mij vertelt, is een verhaal. Het zijn alleen maar uw woorden. Deze vrouw, die nog leeft, met een andere achternaam. Ik noem dat ‘een verhaal’. En we zijn hier niet om verhalen te vertellen. We zijn hier om de waarheid te vertellen. Begrepen?”
De scène eindigt met het beeld van de man die zijn urine laat lopen.
Het is een wat lange inleiding voor een ander ‘verhaal’. Van de Staat tegen een verdachte. Dino Soerel, op 29 juni veroordeeld tot levenslang voor het opdracht geven tot liquidaties.
Ik heb dit Passageproces vanaf het begin meegemaakt. Ik ben niet bij zoveel zittingen geweest als sommige andere collega’s (met Bondtehond op nummer 1), ik heb me meer met zaken en personen buiten de rechtszaal beziggehouden.
Om het simpel te houden: er was een ‘crimineel driemanschap’. In alfabetische volgorde Ali Akgün, Dino Soerel en Willem Holleeder. Verdacht van liquidaties, op grond van de verklaringen van kroongetuige Peter La Serpe. Bij de rechtbank werden Ali en Dino vrijgesproken, Holleeder was toen nog geen verdachte.: La Serpe had zijn naam wel genoemd in de verklaringen, maar hij had – uit angst, of als ruilmiddel – bedongen dat Holleeder zou worden weggelaten. Het OM ging in beroep, en kwam met een nieuwe kroongetuige op de proppen: Fred Ros. Die eigenlijk ook niks zei over Holleeder, hooguit indirect: hij noemde vooral Ali en Dino. Ali gaf hem het geld voor de liquidaties, Dino besprak de details en gaf hem de instructies. Holleeder was buiten beeld en was in dit hoger beroep geen verdachte, tegen hem begon tegelijk een zaak bij de rechtbank.
Bij de rechtbank was het nog duidelijk. Ali en Dino – beiden verdedigd door Nico Meijering en kantoorgenoten – gingen vrijuit voor de liquidaties. De belangen van Ali en Dino liepen parallel. In hoger beroep veranderde alles. In december 2014 werd Ali in Istanbul geliquideerd, voor iets dat waarschijnlijk niets met dit proces te maken had. En Fred Ros kwam in beeld als nieuwe kroongetuige, die zelf betrokken was bij de liquidatie van Thomas van der Bijl.
Het leek erop dat alleen Holleeder een motief had om Van der Bijl uit de weg te ruimen. Dus was het zaak Dino zoveel mogelijk te isoleren van Holleeder en dat is de strategie die als een opvallende rode draad vervolgens door het proces liep: het benadrukken van de bekoelende verstandhouding tussen Dino Soerel en Willem Holleeder. Ingegeven door de gedachte dat Dino niet de dupe moest worden van Holleeder.
Hier begint ‘het verhaal’. Wat is ‘de waarheid’?
Er zijn misschien maar twee of drie mensen die de echte waarheid kennen, voor alle anderen blijft het ‘een verhaal’. Je kunt als buitenstaander een aantal dingen signaleren. Zo heb ik eerder geschreven en het er met verschillende collega’s over gehad dat het mij niet verstandig leek dat Dino zo categorisch werkelijk álles ontkende wat Fred Ros beweerde, op het absurde af. Er is vanaf het begin ingezet op: “Fred Ros=kroonleugenaar. Dus alles wat hij zegt, is gelogen.” Dat kan zich tegen je keren.
Pijnlijkste – en misschien wel het meest cruciale moment – was het gedoe over de term ‘haaiensnaaier’ waarmee Dino’s geloofwaardigheid een enorme deuk opliep. Een op zich onbeduidend item, dat te maken had met de verstandhouding tussen Dino en Willem. Dino en zijn advocaat leken totaal overrompeld, de zitting eindigde abrupt en bij de volgende zitting wilde Meijering de zaak achter gesloten deuren behandelen. Wat de zeer sceptische voorzitter van de rechtbank niet toestond (zie hier).
Voor mij was dit een breekpunt, dat mij sterkte in de gedachte dat het slimmer was geweest niet zo nadrukkelijk op ‘de leugenaar Fred Ros’ te spelen. Juist door zo categorisch en obsessief de vriendschappelijke relatie tussen Dino en Willem te ontkennen, werden de verklaringen van Fred eigenlijk alleen maar belangrijker. Het was een strategie, ingegeven door angst. Het was mijns inziens verstandiger geweest veel luchtiger te doen over de verhoudingen. “Ja hoor, Fred kwam weleens bij Dino op verjaardagen en ze zagen elkaar geregeld in het uitgaansleven.” Er is een observatiefoto waar Dino en Holleeder samen op staan.
Dino en Willem kenden elkaar en trokken met elkaar op. So what? Dat betekent toch niet dat Dino Fred vervolgens instructies heeft gegeven om liquidaties te plegen?
Dino en zijn advocaat hadden dit nog geloofwaardiger kunnen maken door de zwarte piet naar Ali Akgün te schuiven. Had gemakkelijk gekund: die was toch al overleden. Bovendien waren de verklaringen van Fred veel belastender voor Ali dan voor Dino. Met Ali sprak hij af in het parkje in Amstelveen, hij beschrijft gedetailleerd hoeveel geld hij kreeg en wanneer en bij wat voor gelegenheden. Dino was daar niet bij.
Zou dit besproken zijn: de bal naar Ali spelen? Het is denkbaar dat Meijering heeft gezegd: als je daarvoor kiest, doe ik niet mee. Hij was advocaat van Ali en hij zou zich het ongenoegen en onbegrip van diens nabestaanden op de hals hebben gehaald. Dino had op dat moment voor een andere advocaat kunnen kiezen.
Het kan ook dat Dino zelf dit niet wilde: zijn vriend Ali een trap nageven om zelf de dans te ontspringen. Loyaliteit over het graf heen, met het risico dat hij levenslang zou krijgen. Of was de inschatting dat het zo’n vaart niet zou lopen met dat levenslang? Ik heb er vanaf het begin wat vraagtekens bij gehad dat Ali en Dino zich door hetzelfde advocatenkantoor lieten bijstaan: soms kunnen belangen van cliënten tegenstrijdig zijn. Het werd de ondergang van Bram Moszkowicz.
Als je de waarheid niet weet, moet je het met ‘een verhaal’ doen. Liefst gebaseerd op feiten, maar als die er niet zijn, ben je aangewezen op verklaringen, aanwijzingen, omstandigheden, tal van factoren die uiteindelijk leiden tot een bepaalde overtuiging. Je moet er als juridisch leek (wat een journalist per definitie is) vanuit gaan dat een hof in een arrest tot een eenduidige en niet voor misverstand of discussie vatbare conclusie komt. En dat een ander hof, op basis van hetzelfde dossier en hetzelfde proces, tot dezelfde conclusie zou komen.
Ik ben niet de enige die op dit punt enig ongemak voelt. We gaan even naar ‘het 11.15-moment’. Kwart over elf, donderdagmorgen 29 juni, tijdens het voorlezen van het arrest. Het ging over een ander contact van Dino: Jesse Remmers (de naam gespeld zoals in het arrest).
“Op grond van het dossier kan worden vastgesteld dat Jesse R. met tal van in het dossier figurerende personen contacten heeft onderhouden die ook met Dino S. in verband kunnen worden gebracht. In dat licht valt zijn uitdrukkelijke ontkenning van met Dino S. onderhouden contacten onmiddellijk op. Of die ontkenning op gespannen voet staat met de inhoud van het dossier zal later blijken. Voor nu wijst het hof erop dat niet alleen door de kroongetuigen Peter la S. en Fred R. gewag wordt gemaakt van zijn contact met Dino S., maar dat daarvoor ook uit andere hoek bevestiging kan worden gevonden.”
Aldus het arrest. Op basis van de verklaringen van de kroongetuigen was de gedachte: Jesse had contact met Dino en Ali, hij wilde ‘klussen’ (liquidaties) en werd hiervoor doorverwezen naar Dino. Er is niemand die beweert dat dit niet zou kloppen, maar welk bewijs is er voor? Wat is het meer dan ‘een verhaal’, dat ook kan zijn ontstaan doordat de kroongetuigen zelf wat aan het invullen zijn geweest: “Zo zal het wel gegaan zijn.”
Ik heb even ruggespraak gepleegd met Wim van de Pol van Crimesite. “Ik vond het ook een opvallende uiting van het hof, over de contacten tussen Dino en Jesse. Het hof heeft de overtuiging gehaald uit het overzicht van een afstandje. Zie ook mijn stuk. Ik had juist verwacht dat het hof op de details in zou gaan.”
In het betreffende stuk schrijft Van de Pol: “De volgende stap die het gerechtshof maakte was het beschouwen van de feiten tussen de wimpers door. Van een afstandje krijg je juist een samenhangend beeld op het geheel. En dat beeld was fataal voor Dino Soerel (…) Ook tussen Remmers en Soerel was er contact, zo neemt het hof aan van de kroongetuigen en een anonieme getuige. Hiermee was de zaak beslecht. Alle details die de advocaten van Soerel hadden aangedragen om bovenstaand beeld te nuanceren of onderuit te halen veegde het hof van tafel.”
Volgens het arrest leert de ervaring “dat het nemen van afstand het oog voor detail doet verminderen. Het arrest geeft de indruk dat de overtuiging voor de veroordeling van Soerel ligt in het afstand nemen. Niet in de weging van de vele details.” Aldus Wim van de Pol op Crimesite (zie hier) . Hij schrijft: “In de meningsvorming van dit hof hebben velen zich toch wat vergist. Ik eigenlijk ook wel.”
Het beschouwen van afstand betekent dat je op bepaalde details dus niet ingaat. Het duidelijkste voorbeeld is – althans voor mij – dat ‘kwart-over-elf-moment’. Over het contact tussen Dino en Jesse Remmers en de ‘bevestiging uit andere hoek’. Naar mijn idee – maar ik het fout hebben – kan dit alleen maar gaan over de veelbesproken op camera vastgelegde ontmoeting bij Pasta di Mamma in Amstelveen. Jesse is daar te zien als hij met een aantal personen een broodje eet. Er schuift een man aan die volgens het Openbaar Ministerie niemand anders kon zijn dan Dino. Het OM zette hier vol op in, maar zowel Dino als Jesse ontkenden categorisch dat ze elkaar bij deze gelegenheid hadden ontmoet en beweerden dat de persoon op de camerabeelden niet Dino was.
Voor de neutrale toeschouwer was de conclusie dat het op z’n minst twijfelachtig is dat Dino en Jesse elkaar inderdaad bij die gelegenheid hebben gezien. Ook het OM gaf later toe dat men hier niet meer zo zeker van was en dat het best mogelijk was dat het om iemand anders zou kunnen gaan. Juist op dit toch heel cruciale punt was het interessant geweest als het hof had aangegeven of men dit voorval heeft meegenomen als ‘bevestiging uit andere hoek’.
Toen het hof in het arrest op dit punt met die opmerking kwam waaruit bleek dat men het contact tussen Dino en Jesse bewezen achtte (‘bevestiging gevonden’) was het voor mij al duidelijk: dit gaat helemaal fout voor Dino.
Als gezegd: als journalisten zijn wij juridische leken. Ik zou graag een doorwrochte visie van een eminent strafrechtgeleerde vernemen over dit arrest, maar ik denk niet dat iemand zich daar aan waagt. Je moet het dossier kennen en het proces op de voet hebben gevolgd om hier een goed oordeel over te kunnen geven. Ik zou – buiten degenen die bij het proces betrokken zijn – niemand weten.
De kans lijkt mij groot dat in de zaak van Dino cassatie wordt ingesteld. Een andere mogelijkheid om nog iets van een andere waarheid te achterhalen kan zijn dat Willem Holleeder in het kader van zijn proces een boekje open doet over wat achtergronden. Maar als hij niet met feiten komt, blijft het ‘een verhaal’.