In mei en juni 2017 worden zes mannen tussen de 21 en 55 jaar uit Lelystad, Hilversum en Haarlem aangehouden. Ze vormden ‘de puzzeldozenbende’ danwel de ‘bitcoinbende’ die drugs per post verstuurde naar het buitenland. De contacten werden gelegd via het darkweb, een schimmige internetsite, en de betaling ging via bitcoins, de digitale munt. Heel modern dus. Maar op 15 augustus zaten de schavuiten heel ouderwets in een rechtszaal in Haarlem, waar bleek dat ze de rechtsorde zodanig hadden geschokt dat ze voorlopig nog maar even op de blaren moeten blijven zitten. Op één na: een jongen die nietsvermoedend pakketjes met de auto naar het postkantoor had gebracht. En één vraag bleef openstaan: waar zijn de tientallen miljoenen gebleven die met de transacties zijn verdiend? Er is een sterk vermoeden van bitcoins.
“Heren, komt u binnen, zoek uw advocaat en ga ernaast zitten.” Zegt de voorzitter van de meervoudige kamer van de rechtbank Haarlem tegen de verdachten die door de parketwachten naar binnen worden geleid. Het is inderdaad even zoeken: zes verdachten, zes advocaten. Dan is de zaal al snel vol. Op de publieke tribune zit een handjevol familieleden, de pers is mondjesmaat aanwezig. Een verslaggever van Omroep Flevoland en schrijver dezes. Eigenlijk vooral omdat er een vermoeden is dat er iets ter sprake zou komen over bitcoins, maar dat blijft nog even onduidelijk: er wordt nog gewacht op gegevens uit Finland, pas als het echte dossier voorhanden is – en dat kan nog wel even duren – is er meer informatie te verwachten.
Bij de verdachten is één oudere man: Mustafa (‘Moes’) M. (55) uit Lelystad. Geboren in 1962 in Marokko. Samen met zijn zoon is hij de enige van Marokkaanse origine, de anderen zijn geboren en getogen Nederlanders. Allemaal twintigers. Een van de invallen was in de loods bij de woning van Moes, op het industrieterrein aan de Apolloweg aan de rand van Lelystad. Vader Moes had er geen idee van wat er zich in die loods had afgespeeld: hij was bijna nooit thuis, woonde vijf dagen in de week bij zijn vriendin Ilona en zoon Faisel zorgde er wel voor dat de spullen die aan de Apolloweg waren opgeslagen zijn vader niet onder ogen kwamen.
Zou een van de aanwezigen vóór deze aanhoudingen ooit van Needilup hebben gehoord? Onwaarschijnlijk. Needilup is een plaats in Australië. Om onnavolgbare redenen is een van de onderzoeken naar de puzzeldozenbende hiernaar genoemd. Een rechercheteam van de Koninklijke Marechaussee begon in 2016 met het onderzoek nadat de douane postpakketten had aangetroffen met “flinke hoeveelheden drugs.”
Onder de dekmantel van een bedrijf hadden verdachten een loods in Hillegom gehuurd. Hier werden pakketten drugs samengesteld en verpakt in puzzeldozen en als postpakketten de hele wereld over gestuurd. In 2016 was er een inval in een loods aan de Hyacintenlaan in Hillegom. De vier verdachten die toen werden aangehouden, zijn in afwachting van de voortgang van het proces al weer vrij, zij het onder voorwaarden. Met enkelbanden en dat soort dingen.
Hoe de recherche vanuit Hillegom precies bij de loods in Lelystad is gekomen, is onduidelijk, maar justitie ziet het als één organisatie. Daar zijn – in elk geval volgens de advocaten – helemaal geen aanwijzingen voor. Tijdens de behandeling van de zaak blijkt daar ook niets van, maar wat niet is kan nog komen: het dossier is nog niet compleet, het gaat hier om een voorlopige zitting, de inhoudelijke behandeling is op zijn vroegst over een jaar.
Schorsing van de voorlopige hechtenis, net als de verdachten uit Hillegom, dat willen de jongens uit Lelystad, Haarlem en Hilversum ook wel graag. Twee willen hun studie oppikken, zodat ze geen schooljaar missen. Anderen hebben bedrijven die niet zonder hen kunnen en er is een broer die trouwt, dat is ook sneu als je daar niet bij kunt zijn. En er is er één die voor zijn zieke ouders als mantelzorger fungeert. Dat is de inzet van deze middag in de Haarlemse rechtbank.
De officier van justitie is mr. G. Visser, de presidente van de rechtbank is mr. M.E. Francken. De andere rechters en de griffier: ook allemaal vrouwen. De verdachten: allemaal mannen. De advocaten: vier mannen, twee vrouwen. Hebben de rechters zoveel medelijden met de verdachten dat ze hen inderdaad voorlopig naar huis laten gaan?
Toen de invallen werden gedaan, in mei en juni van dit jaar, bracht het Openbaar Ministerie in een persbericht naar buiten dat er ongeveer 70 kilo amfetamine, XTC, cocaïne, LSD en een vuurwapen waren aangetroffen. Geldtelmachines, verpakkingsmateriaal, 35.000 euro en tien voertuigen werden in beslag genomen.
“Het onderzoeksteam berekende dat er op deze wijze bijna 500 kilo aan harddrugs is verstuurd en geleverd aan klanten over de hele wereld, van Rusland tot Amerika en Europese landen.”
Dat was ‘een berekening’: volgens de advocaten is nergens uit gebleken dat het om zo’n hoeveelheid zou gaan.
David Rutten is de advocaat van Moes M. uit Lelystad, de vader van Faisel. Hij constateert dat er nu een dossier is van 3200 pagina’s, maar hij heeft vernomen dat het einddossier uit 45 ordners en zo’n 24.000 pagina’s zal bestaan. Een enorme papierberg. Het huidige dossier is op een usb-stick aangeleverd, maar ondanks dat hij speciaal hiervoor een nieuwe laptop had aangeschaft was hij er niet in geslaagd deze leesbaar te maken.
Geen wonder, zo blijkt tijdens dde zitting, de usb-sticks zijn verzorgd door een medewerkster van het Openbaar Ministerie die zoveel beveiligingsinstructies had aangebracht dat niemand er wijs uit kon worden. Daags na het verstrekken van de sticks was zij ziek geworden, er was niemand om haar te vervangen en dus was het er allemaal bij gebleven. Ook de cliënten konden hun eigen stukken niet lezen: in de gevangenissen wordt nogal moeilijk gedaan over digitale aangelegenheden.
Volgens advocaat Rutten heeft zijn cliënt vanaf het begin uitvoerige verklaringen afgelegd: hij wist niet van de drugs, had zich er nooit mee ingelaten en heeft niets te maken met wat er op de dagvaarding staat. Dat is allemaal het werk van zoon Faisel. Hij heeft de pech dat hij de eigenaar is van de woning en de loods met drugs in Lelystad. “Dan zou de moeder van Faisel ook verdachte moeten zijn, maar zij is alleen getuige.”
Faisel is drie dagen lang verhoord. Hij heeft duidelijk verklaard: “Papa heeft er niets mee van doen.” Het spul was van Faisal. “Je ziet duidelijk dat het op plekken lag die niet voor het blote oog zichtbaar waren, het was verstopt. Op de vliering van het kantoor. In laden en kastjes, overal op plekken waar vader nooit kwam.”
De politie had Faisel gevraagd hoe hij de afspraken maakte met de mensen die bij hem aan huis kwamen. Faisel had gezegd: “Ik wist wel wanneer vader druk had en waar hij was.” Als de contactpersonen van Faisel er waren, was zijn vader nooit thuis. “Ik wilde het zo snel mogelijk afhandelen, als vader langs zou rijden, zou hij de kop van mijn romp afslaan.”
Moes sliep vijf dagen per week bij vriendin Ilona en overdag was hij er ook niet: hij werkte bij een ander bedrijf en hij had zijn eigen bedrijf. Hij werkte elke dag heel hard en verdiende 7000 euro per maand.
Wat is er dan wel tegen Moes?
Hij heeft telefonisch contact gehad met een van de andere verdachten, Thorsten V. uit Lelystad. Moes verklaarde: “Dat ging over fietsen. Die werden me aangeboden, die wilde ik kopen, daar gaan die gesprekken over.” Volgens de advocaat is dat “zo ongeloofwaardig dat het wel geloofwaardig moet zijn.” Probleem is dat Thorsten zich beroept op zwijgrecht en dus niet heeft willen verklaren of dit waar is. Maar: Thorsten is ook in de zaal, als medeverdachte, als hij nu wil verklaren dat het over fietsen ging, dan is dit meteen opgelost. Thorsten wil dat wel: het ging inderdaad over twee fietsen.
Voor Moes is het allemaal heel vervelend. De gemeente Lelystad heeft besloten het pand te bezegelen voor drie maanden. Als hij al vrij zou komen, dan kan hij zijn huis niet in. Als de voorlopige hechtenis wordt geschorst, kan hij overigens wel bij vriendin Ilona terecht, met elektronisch huisarrest.
Matthijs van Dam, van het kantoor van Van der Biezen, is advocaat van verdachte Van L. Hij constateert dat de verdachten uit het eerste deel van het onderzoek, uit Hillegom, allemaal al vrij zijn en dat de rechtsorde daar helemaal niet door is geschokt, dat heeft tot geen enkele publieke beroering gezorgd, waarom moeten de verdachten uit dit onderzoek – die niet van ergere dingen worden verdacht – dan wel blijven zitten?
Zijn cliënt heeft drie bedrijven: een kapperszaak, een onderhoudszaak en een garage. Die hebben allemaal zijn aandacht en aanwezigheid nodig. En op 8 september trouwt zijn broer, daar wil hij wel graag de hele dag bij zijn. Als het via de inrichting moet worden geregeld, gaat het met beveiligers en een stok in de broek, en om hooguit een paar uur. De rechter vraagt hoe het met die bedrijven in de afgelopen tijd is gegaan, nu hij al drie maanden vastzit? De vader van Van L. heeft ook een aantal bedrijven, die doet het er een beetje bij, maar dat is natuurlijk geen gezonde situatie op de langere termijn.
Advocaat Hans Tuit voert aan dat zijn cliënt Thorsten V. in het hele onderzoek niet voorkomt, “hij is pure bijvangst. Op twee dagen, 8 en 16 maart, heeft hij drie postpakketten afgeleverd bij post.nl, met verdovende middelen. Hij heeft nooit geweten of kunnen vermoeden dat hij drugs voorhanden had en dat het de opzet was deze buiten Nederland te brengen. Hij is puur als katvanger gebruikt. Er is misbruik gemaakt van zijn goedgelovigheid en mentale beperkingen, hij is iemand die voor het vuile werk moest worden gebruikt, die voor de camera’s moest verschijnen. Triest. Er is niet gebleken dat hij in de hele periode van het onderzoek telefonisch contact had met medeverdachten. Hij is nooit in een woning of garage geweest, niet eens in de omgeving.”
Thorsten volgde een opleiding voor verkoopspecialist. Die wil hij graag vervolgen, de lessen beginnen over twee weken.
Esther Vroegh is de advocate van de man die als het brein wordt gezien, de organisator. Matisse van D. (23) uit Haarlem. Zij vraagt zich af hoe het Openbaar Ministerie komt aan de 500 kilo harddrugs, het getal dat zo gretig door de media is overgenomen. In de puzzels bij de douane is vijftig kilo aangetroffen, in de loods in Hillegom zestig kilo en in Lelystad zestig kilo. Inclusief verpakkingsmateriaal.
Homeland Security, de Amerikaanse opsporingsdienst, vermoedt dat Matisse van D. de man achter Dear Santa is, op het zogenaamde darkweb en dat er miljoenen zijn omgezet. Maar is daar enig bewijs voor? Er wordt in het dossier verwezen naar een stuk waarin zou staan dat de Finse autoriteiten informatie hebben gegeven over bitcoins-handelaren die iets met Dear Santa te maken hebben, maar dat stuk zit nog niet in het dossier, volgens de advocate is er veel “ruis en opsmuk in het dossier” en is er geen link tussen de pillen in Hillegom en Lelystad. “De enorme verdenking is aan het afkalven.”
De vier verdachten van Hillegom beriepen zich allemaal op hun zwijgrecht. “Drie van hen hadden geen nuttige dagbesteding. Het ging om grote geldbedragen. Desondanks is hun voorlopige hechtenis geschorst en lopen er nu verzoeken om hun elektronisch toezicht te beperken. Matisse van D. heeft wél verklaringen afgelegd, hij heeft een uiterst nuttige dagbesteding en de zorg voor zijn ouders, die volledig afhankelijk van hem zijn. Hij wil aan het werk.”
Yasemin Karga, van Plasman Advocaten CS, is de advocate van Faisel. Zoon van Moes. “Hij heeft eenmaal een fout gemaakt, is eenmaal de mist in gegaan. Hij heeft niets te maken met verkopen en verpakken. Hij heeft drugs in bewaring gehad, hij weet niets over bestellingen. Het is een beïnvloedbare jongeman, die door medegedetineerden wordt gevraagd voor klusjes. Hij wil niet meegezogen worden in de criminaliteit van de gevangenis. Als hij nu alles kwijtraakt, is er een grotere kans dat het later fout gaat. Hij is HBO-student, hij heeft goede cijfers gehaald, hij heeft nu een achterstand, maar die kan nog worden ingehaald. De herexamens zijn in september. Zijn moeder heeft contact met de school. Als zijn voorlopige hechtenis wordt geschorst, kan hij contact opnemen met de decaan over de herkansing. Dat zou een beperking van de schade zijn. Hij heeft oprecht spijt, hij staat open voor toezicht en begeleiding, hij heeft een blanco strafblad.”
Noud van Gemert is de advocaat van Yanniek Z., die ook nog bezig is met studie. Hij behaalt goede resultaten op school, de studie is in de eindfase, hoeft hij nog maar twee vakken af te ronden. Hij heeft goede ouders, zijn vriendin is net aangenomen bij de KLM. “Hij kan beter les krijgen op het Deltion College dan van zijn medeverdachten.”
Dan is het woord aan officier van justitie mr. Visser. Zij wil niet dat er een voorlopige hechtenis wordt geschorst, van niemand.
Van L. met zijn drie bedrijven en een bruiloft? “Een bruiloft is een fijn iets, maar dan had-ie toch eerder moeten nadenken voor hij met drugs in de weer zou gaan.”
Thorsten V.: “Die zegt dat hij zal gaan verklaren. Moet hij doen. Maar dat is pas in een heel laat stadium, daar kiest hij zelf voor. Hij zit in een examenjaar, maar dat kan ook uitstel velen, het belang van justitie dient voor te gaan.”
Schorsing voor Matisse van D.? “Dat is zeer zeker niet aan de orde, hij is de spil en heeft zich al eerder ingelaten met handel in pillen. Wil er zijn voor zijn moeder en voor zijn bedrijf. Een bedrijf waarbij ik mijn twijfels heb hoe dat is opgestart. Er is veel geld uitgegeven om het startklaar te maken, niet om een bloeiende handel door te zetten.”
Faisel M.: “Scholing belangrijk, en hij is beïnvloedbaar. Maar: buiten detentie heeft hij zich wel ingelaten met zeer slechte feiten.”
Yanniek Z.: “Hij wil scholing, liever naar college dan in de bak. Scholing is wel van belang, maar dat heeft in deze fase geen voorrang.” Hij is later aangehouden dan de anderen, na zijn toezegging zich te zullen melden na zijn vakantie. “Maar hij is niet verschenen. In plaats van aan de opbouw van het dossier te kunnen werken, heeft de politie hem moeten opsporen en heeft hij zich uiteindelijk zelf gemeld. Zonde van de tijd van de Koninklijke Marechaussee.”
Alle verdachten mogen een laatste woordje zeggen. Moes M. kan door emoties niet uit zijn woorden komen en doet er het zwijgen toe. De anderen geven – terwijl de rechter steeds ongeduldiger wordt – aan dat ze graag geschorst willen worden, dat ze weer werkzaam kunnen zijn, alles weer op de rit willen zetten, bezig willen met een nieuwe opleiding, volledig willen meewerken, willen redden wat er nog te redden valt en met het vervolgen van de opleiding een mooie fundering willen leggen “tot deze nachtmerrie voorbij is.”
Na ampel beraad doet de rechtbank uitspraak over de verzoeken tot schorsing. Slechts één wordt er gehonoreerd: van Thorsten V., de katvanger, die bestellingen had afgeleverd zonder te weten wat erin zat.
Dat is het voorlopig eind. Waarbij de meest prangende vraag dus bijna helemaal uit het zicht bleef: waar zijn die miljoenen gebleven, die de bende moet hebben verdiend? En wie heeft ze? Het staat vrijwel vast dat alles in bitcoins is binnengekomen en het staat ook vrijwel vast dat justitie geen idee heeft hoe ze daar achter moeten komen. Het wachten is op een van de volgende zittingen. In november, of pas in 2018? De koers van de bitcoin zal dan fors gestegen zijn. Sinds de periode dat dit speelde zo ongeveer verdrievoudigd. ‘Zittend rijk worden’, is dat een uitdrukking?